عوامل آسیب رسان به فرش دو دسته اند : عوامل زنده آسیب رسان فرش و عوامل غیر زنده آسیب رسان فرش که هر کدام را در جای خود از آن بحث خواهیم کرد. در گذر زمان خواسته و ناخواسته فرش به عواملی که آن را مستهلک می کند و آسیب میزند دچار میشود.
گاه خود فرد با سهل انگاری های خود باعث استهلاک فرش می شود. گاه موجودات ذره بینی مثل قارچ و کپک باعث اسیب فرش و قالی میشود. گاه حشراتی مثل سوسک و موریانه و… جز عوامل زنده آسیب رسان فرش میباشند. حال هر کدام را به صورت جداگانه شرح میدهیم.
عوامل زنده آسیب رسان فرش :
عملکرد نادرست انسان:
همانطور که سازنده فرش و قالی خود انسان است خودش نیز میتواند با عملکرد نادرست آسیب جدی به فرش بزند. از عدم دقت در حمل و نقل و راه رفتن با کفش روی آن بگیرید تا نگهداری نامناسب و استفاده از مواد نامناسب برای نگه داری و شستشو که همه و همه باعث کوتاه شدن عمر آن است.
دوا شور کردن فرش :
یکی از کارهای نادرست که انجام میدهیم دواشور کردن فرش است. این کار از این جهت روی فرش انجام میشود که بعضی از خریداران قالی و فرش در کشورهای خارجی علاقه به کهنه نمایش دادن فرش دارند.
به همین دلیل در کارخانه ها شروع میکنند و فرش را با داروهای قوی شیمیایی میشویند تا از جوانی قالی کم شود. در واقع فرش را دچار فرسایش میکنند.
در برخی کارگاهها حتی از ماشینهای خاصی برای کهنه شدن بیشتر فرش استفاده می شود. این ماشینها مقداری از پرز فرش را سائیده و حالت فرش پاخورده را به وجود می آورند.
موادی که برای کهنه نما کردن فرش استفاده می شود درون حوضچه های آب ریخته و سپس فرش را برای مدت زمان خاصی درون آن فرو می برند.
به این ترتیب مقداری از جلا و شفافیت رنگ الیاف کاسته شده و شاید بتوان گفت لایه ای نازک از رنگ الیاف برداشته می شود. سپس فرش را توسط آب صاف شسته و مواد مذکور را از آن خارج می سازند.
برای تکمیل عملیات کهنه نما کردن فرش ریشه های سفید فرشهای جوان را توسط موادی همچون پوست گردو و یا پوست انار تیره می نمایند تا کهنه نمایی فرش بیشتر جلوه کند.
برخی نیز برای کاهش شدت رنگها و جلای آنها، فرش را در معرض نور مستقیم خورشید قرار داده و پشت و روی فرش را برای روزهای متوالی به این شکل در مقابل آفتاب شدید قرار می دهند.
نور شدید خورشید تا حدودی باعث پریدگی رنگهای قالی می گردد. با این روش حتی فرشهایی که بخوبی توسط رنگهای گیاهی رنگ رزی شده اند، اگر برای روزهای متوالی در معرض نور خورشید قرار گیرند در نهایت تا حدودی دچار پریدگی رنگ خواهند شد.
مواد معروفی که عمدتا در کارگاههای قالیشویی برای کهنه نما کردن یا به اصطلاح دوا شور کردن فرشهای جوان به کار می روند عبارتند از ترکیبات گوناگون کلروهیدرو که به همراه کمی مواد شوینده استفاده می گردند.
موجودات زنده و ذره بینی به نام قارچ و کپک :
موجودات زنده و ذره بینی به نام قارچ و کپک از دیگر عوامل زنده آسیب رسان فرش هستند. رطوبت جای گرم و نرمی ست برای رشد قارچ ها و کپک ها. در واقع مواد پشمی و ابریشمی و پنبه ای که فرش های دست بافت را از این مواد تهیه می کنند به رطوبت حساس و آسیب پذیر هستند.
علاوه بر رطوبت ، دمای هوا نيز عامل دیگری ست در رشدانواع قارچها و موجودات ذره بينی. افزايش دما در كنار رطوبت مداوم باعث تسريع پيدايش قارچها و ايجاد لايه های كپك مي گردد و كاهش آن زمان تشكيل قارچ و كپك را به تاخير مي اندازد.
لذا برای نگه داری هر چه بهتر فرش ها باید آنها را در محفظه ای بدور از رطوبت و گرما و در عین حال دارای تهویه نگه داری کنیم. تقریبا چیزی شبیه شرایطی که در موزه فرش آماده میکنند. تا کمتر قارچ و کپک ها مهلت پیدا کنند به الیاف فرش لطمه بزنند.
حشرات از عوامل زنده آسیب رسانی به فرش :
حشرات از دیگر عوامل زنده آسیب رسان فرش هستند. حشرات در واقع دشمن مواد آلی هستند. گرما ، رطوبت ، عدم تهویه ، کثیفی و بهداشت نامناسب و … از عوامل پیدایش و رشد حشراتی همچون سوسک ، موریانه ، بید و موش است.
با کنترل عوامل پیدایش این موجودات میتوان جلوی استهلاک الیاف فرش را گرفت. شستشو با صابون و اتفاده از مواد ضد بید مثل اسید سیتریک می تواند از راههای مبارزه با این موجودات باشد.