رنگ آمیزی طرح فرش و نکات مهمی که باید بدانید

پیش از آنکه تار و پود فرش بافته شود، ایده‌ها و طرح‌ها بر روی کاغذ نقش می‌بندند. اما این خطوط و اشکال سیاه و سفید، زمانی جان می‌گیرند که رنگ‌ها به آن‌ها روح می‌بخشند. رنگرزی فرش ماشینی و رنگ‌آمیزی نقشه آن، که در واقع تعیین پالت رنگی فرش است، مرحله‌ای حیاتی در فرآیند طراحی به شمار می‌رود و نقش بسزایی در زیبایی نهایی، اصالت و هویت بصری فرش ایفا می‌کند. این مقاله به بررسی اهمیت، اصول و روش‌های رنگ‌آمیزی نقشه فرش می‌پردازد.

طرح نقشه فرش

نقشه فرش، که در واقع مجموعه‌ای از طرح، رنگ و نقطه‌گذاری است، مبنای اصلی برای بافت دقیق فرش به شمار می‌رود. در فرآیند تولید یک فرش، تمامی ویژگی‌های مربوط به بافت، رنگ‌آمیزی، محاسبات مربوط به دار و مقدار مواد اولیه مورد نیاز، همگی بر اساس همین نقشه فرش تعیین و برنامه‌ریزی می‌شوند. اهمیت رنگ‌آمیزی و نقطه‌گذاری نیز به عنوان ارکان اساسی در طراحی نقشه فرش غیرقابل انکار است، چرا که سلیقه و پسند اولیه خریداران در انتخاب فرش، همواره بر پایه نقشه و رنگ آن شکل می‌گیرد.

اصول رنگ آمیزی در نقشه فرش

طراح، نقشه کش، بافنده و پرداختکار همگی در یک تلاش با هدف و با برنامه و با یک مدیریت قوی کار تولید فرش را انجام دهند. از جمله مهمترین مراحل تولید فرش که جنبه زیر بنایی دارد، مرحله نقشه کشی است، زیرا اغلب بافنده‌ها، هنر خلاقیت خود را با استفاده از نقشه‌های اصیل، زیبا و بدون عیب به نمایش می‌گذارند.

بنابراین هنر نقشه کشی دارای جایگاه ویژه‌ای در فرایند تولید فرش است. در تولید فرش، کار یک نقاش به همان اندازه مهم و کلیدی است که نحوه صحیح بافتن یک بافنده از روی نقشه مهم است. اگر نقاش اصول نقشه کشی را به طور صحیح برروی طرح اولیه خوب پیاده کند، چنانچه طرح نقشه نیز ایرادهایی داشته باشد، با تلاش و هنر نمایی نقاش، آن ایرادها به چشم نخواهد آمد. البته عکس این کار نیز صادق است. یک نقاش باید به کارش تسلط و مهارت کافی داشته و بروی طرح‌های اصیل کار کند. او باید به طرح فرش، مکان بافت و سنت‌های رایج منطقه آشنایی و شناخت و دقت کافی داشته باشد. دقت و مهارت در طراحی و نقشه کشی فرش از ارکان اصلی تولید فرش با کیفیت بالا و اصیل به شمار می‌رود.

اهمیت رنگ آمیزی در فرش

یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین رشته‌های رایج در کار تولید فرش، رنگ‌آمیزی و نقطه‌چینی فرش است. یک نقاش فرش که در امر رنگ‌زنی و کار پخش رنگ فعالیت می‌کند، نه تنها باید با کل ریزه‌کاری‌های موجود در این رشته آشنا باشد، بلکه در خصوص شناخت رنگ‌ها و هماهنگی رنگ‌ها (هارمونی رنگ) و کنتراست رنگ (تضاد) و ویژگی‌های موجود در رابطه بین رنگ‌ها مانند رنگ‌های مکمل، رنگ‌های سرد، رنگ‌های گرم و غیره اطلاعات کافی و لازم داشته باشد.

نقاش فرش، طرح آماده شده توسط طراح را بر روی کاغذهای شطرنجی که دارای رجشمار مطابق با رجشمارهای طرح اصلی است پیاده می‌کند. او با استفاده از رنگ‌های مخصوص و آماده و با بکارگیری تجربه و ذوق و سلیقه هنری و کارایی خویش به رنگ زدن گل‌ها و نقشه‌ها پرداخته و در پایان کار نقطه‌چینی را انجام می‌دهد.

اگر در انتخاب و پخش رنگ‌ها بی‌دقتی و سهل‌انگاری شود و یا نقاش در این زمینه تجربه کافی نداشته باشد، رنگ‌های بکار رفته در فرش از تطابق و هماهنگی برخوردار نخواهد بود. همچنین اگر کار نقطه‌چینی با اصول لازم انجام نشود، کل مسائل فوق دست به دست هم داده و در نتیجه فرش بافته شده فرش مطلوب و خوبی نخواهد بود و بیننده فرش با کمی دقت و دید تخصصی به عیوب کار پی می‌برد.

همچنین شایسته است که نقاش با بافت فرش نیز آشنا باشد و تجربه‌هایی داشته باشد، زیرا در آن صورت هنگام پخش رنگ، به راحتی رنگ‌ها را در کنار هم قرار داده و بیشتر به فرشی که بافته خواهد شد فکر خواهد کرد تا به آفریدن یک تابلوی هنری.

بدیهی است رنگ‌آمیزی نقشه فرش در اقتصاد و بازرگانی فرش و رونق تولید آن نقشی اساسی ایفا می‌کند و از دو منظر هنری و صنعتی-تجاری اهمیت دارد؛ با این حال، آنچه بیش از همه اهمیت دارد، جنبه‌ی هنری فرش است که به‌طور عمده به طرح و رنگ‌آمیزی آن بازمی‌گردد.

روش‌های رنگ‌آمیزی نقشه فرش

رنگ‌آمیزی نقشه فرش می‌تواند به دو روش اصلی انجام شود:

• رنگ‌آمیزی دستی: در این روش سنتی، طراح با استفاده از مداد رنگی، آبرنگ یا گواش، خانه‌های موجود در نقشه را با رنگ‌های مورد نظر پر می‌کند. این روش نیازمند دقت و مهارت است و به طراح امکان می‌دهد تا حس و حال مورد نظر خود را به طور مستقیم بر روی نقشه اعمال کند.
• رنگ‌آمیزی دیجیتال: با استفاده از نرم‌افزارهای طراحی فرش، طراح می‌تواند به صورت دیجیتالی نقشه را رنگ‌آمیزی کند. این روش امکانات بیشتری از جمله انتخاب طیف وسیعی از رنگ‌ها، ویرایش آسان و ایجاد الگوهای تکرارشونده را فراهم می‌کند. همچنین، امکان مشاهده پیش‌نمایش فرش با رنگ‌های انتخاب شده نیز وجود دارد.

چند نکته مهم

در هنگام رنگ کردن گل‌های نقشه که به آن اصطلاحاً پخش رنگ می‌گویند، باید به نکات زیر توجه شود:

۱- عدم استفاده از رنگ زمینه برای رنگ نمودن و نقطه کردن گل‌های خارج (منظور از گل‌های خارج بیرون گل است که با زمینه تداخل پیدا می‌کند).

۲- رعایت نمودن تقسیم بندی رنگ‌ها در سطح نقشه تا کار به صورت یکدست و کامل درآید.

۳- ابتدا گل‌های اصلی و سپس گل‌های دیگر نقشه رنگ زده شود. شایان ذکر است که حتی انتخاب رنگ گل‌های اصلی نیز باید قبل از گل‌های دیگر صورت بگیرد.

۴- در هنگام انتخاب رنگ‌ها به هارمونی بین آن توجه کنید.

۵- به علت مختلف بودن رنگ زمینه فرش‌ها (سرمه‌ای، کرم، مسی و…) انتخاب رنگ گل‌ها و نقشه‌ها باید بر اساس رعایت رنگ زمینه باشد.

۶- اگر نقشه فرش دارای طرح پرگل و شلوغی است، باید دقت کرد که ترکیب و تقسیم‌بندی ذهنی گل‌ها قبل از رنگ کردن باشد. بدین ترتیب که در تعدادی از گل‌ها باید از رنگ‌های محو استفاده شود تا گل‌ها بیشتر به چشم آیند.

مثال: ممکن است طرح نقشه، طرح شلوغی پر از گل رنگ و گل‌های شاه عباسی باشد. در این صورت می‌توان با بکارگیری رنگ‌های مختلف گل فرنگ و گل‌های شاه عباسی را تا حدودی از هم جدا کرد. یعنی با انتخاب رنگ‌های گرم برای گل فرنگ‌ها و رنگ‌های سرد برای گل‌های دیگر کار رنگ‌آمیزی را انجام داد.

همچنان که قبلاً توضیح داده شد، نباید رنگ‌های سرد یا رنگ‌های گرم را در گوشه‌ای از نقشه متمرکز کرد. باید با اتخاذ تدابیری این رنگ‌ها را در سراسر نقشه پخش کرده و با استفاده از خواص کنتراست رنگ‌ها، آن‌ها را در کنار هم قرار داد.