فرش ايران و چگونگي طبقه بندي آن (2)
در مقاله فرش ايران و چگونگی طبقه بندی آن (۱) پنج گروه دیگر از طرح‌های آثار باستانی و ابنیه، طرح شاه عباسی، طرح اسلیمی، طرح اقتباسی را بررسی کردیم. در ادامه هم به بررسی سایر طرح‌های که در فرش استفاده می‌شود می‌پردازیم.
گروه ۶ – طرح‌های واگیره ای (بندی)
طرح اصلی آن به گونه‌ای است که سراسر فرش هم از جهت طول و هم از جهت عرض به قطعات منظم تقسیم شده و هر قسمت توسط خطوط و یا بندهایی به قسمت همجوار می‌پیوندد و به این ترتیب از به هم پیوستن این قسمت‌ها و بندهای آن‌ها کل طرح بوجود می‌آید. طرح‌های اصلی این گروه عبارتند از : بندی اسلیمی ، بندی خشتی ، بندی ترنج‌دار ، بندی شیر و شکری ، بندی شاخه گوزنی ، بندی دسته گلی ، بندی مینا خانی و…
گروه ۷ – طرح‌های بته ای(بته جقه)
کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای کاربرد بته جقه است و به انواع و اقسام مختلف به تزیین متن و حاشیه فرش با بته جقه ها می‌پردازد . انواع مختلف طرح‌های بته جقه‌ای که هر یک به گونه‌ای شیوه یافته‌اند عبارتند از : بته میری ، بته خرقه‌ای ، بته قلمکار، بته کردستانی و …
گروه ۸ – طرح‌های درختی
در طرح‌های این گروه درخت و درختچه‌های کوچک و بزرگ به ویژه به صورت انفرادی ترکیب اصلی را تشکیل داده‌اند و با اجزای دیگری ترکیب شده‌اند .معروفترین طرح‌های این گروه عبارتند از: درختی سبزیکار و درحتی حیواندار.
گروه ۹ – طرح‌های ترکمن
طرح‌های ترکمن همگی در گروه نقوش هندسی قرار دارند و به صورت ذهنی بافته شده‌اند. معروفترین طرح‌های ترکمن در ایران که در این گروه نام برده می‌شوند، عبارتند از : غزال گز، قاشقی، آخال و …
گروه ۱۰ – طرح‌های شکار گاهی
بنیاد اصلی این گروه از طرح‌ها نمایش صحنه‌های شکار و شکارگاه است. به نحوی که در قسمت‌های مختلف طرح یک سوار کار با وسیله‌ای همانند تیر و کمان یا نیزه مشغول شکار آهو و یا سایر جانوران است.
گروه ۱۱- طرح‌های گل فرنگ
کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای گل‌های طبیعی بویژه گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ است. انواع طرح‌های گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار ، گل فرنگ دسته گلی گل فرنگ گل و بلبل ، لچک و ترنج گل فرنگ ، افشان گل فرنگ و …
گروه ۱۲- طرح‌های قابی (خشتی)
متن فرش در این طرح‌ها به قسمت‌ها یا قاب‌های مختلفی تقسیم گشته که به طور منظم در کنار هم قرار دارند و در داخل هر قاب با گل و برگ‌های مختلفی تزیین شده است. معروفترین طرح‌های قابی عبارتند از: قابی بختیار و قاب قرانی
گروه ۱۳- طرح‌های گلدانی
ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه‌های مختلف است که تمام متن فرش را می‌پوشاند. اما اغلب طرح‌های گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه‌های گل‌های آن تمام متن فرش را می‌پوشاند. معروفترین طرح‌های گلدانی عبارتند از:
گلدانی هزار گل ، گلدانی محرابی ، گلدانی ظل السطانی
گروه ۱۴- طرح‌های ماهی در هم
طرح ماهی در هم از قدیمی‌ترین و رایج‌ترین طرح‌های فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره است و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می‌کند. در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می‌شود . طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نام‌های مختلفی مشهور است. مهمترین انواع آن عبارتند از :
ماهی فراهان ، ماهی زنبوری ، ماهی کردستان و ریزه ماهی
گروه ۱۵- طرح‌های محرابی
طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است. همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگذاران امام جماعت است. در این طرح‌ها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل، گلدان و حتی درخچه‌های کوچک می‌پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستون‌های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد نشان می‌دهند انواع طرح‌های این گروه عبارتند از:
محرابی قندیلی، محرابی گلدانی، محرابی درختی
گروه ۱۶- طرح‌های محرمات
در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می‌شود و درون این ردیف‌ها با نگاره‌هایی همچون بته جقه، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگ‌های دیگر تزیین می‌گردد. به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می‌باشد، محرمات بته جقه‌ای معروفترین طرح این گروه است.
گروه ۱۷- طرح‌های هندسی
همان گونه که از نام طرح‌های این گروه پیداست، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می‌آیند. مهمترین انواع طرح‌های هندسی عبارتند از:
هندسی کف ساده، هندسی جوشقان، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی
گروه ۱۸- طرح‌های ایلی و عشایری
این طرح‌ها عموماً توسط عشایر ایران بافته می‌شوند و اغلب نگاره‌ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالیبافان است. در این طرح‌ها قرینه بودن چندان معنا ندارد و ختی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طر ح‌های این گروه است. طرح‌های فرش عشایر قشقایی، شاهسون، بلوچ و… در این گروه جای می‌گیرند.
گروه ۱۹- طرح‌های تلفیقی
طرح‌های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح‌های مختلف بوجود آمده است و ده‌ها وبلکه صد‌ها نوع از آن را می‌توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد. برخی از طرح‌های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند. اما برخی از آن‌ها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می‌باشند. گونه‌های مختلفی از طرح‌های تلفیقی را می‌توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی، تلفیقی دسته گلی