فرش ذهنی بافت، معایب استفاده از روش ذهنی بافی در بافت فرش
بافندگی فرش، هنری دیرینه و ارزشمند، همواره با چالش‌ها و روش‌های مختلفی روبرو بوده است. یکی از این روش‌ها، “ذهنی‌بافی” است که در آن، بافنده بدون استفاده از نقشه، طرح مورد نظر را در ذهن خود مجسم کرده و بر اساس آن، فرش را می‌بافد. این روش، با وجود مزایایی مانند خلاقیت و آزادی عمل، معایب قابل توجهی نیز دارد که در این مقاله به بررسی آنها می‌پردازیم. از دست رفتن اصالت طرح‌ها، محدودیت در تنوع نقشه‌ها و رنگ‌ها، عدم رعایت استانداردها و دقت پایین، از جمله مشکلاتی هستند که در روش ذهنی‌بافی فرش بروز می‌کنند. این معایب، نه تنها کیفیت و ارزش هنری فرش را تحت تأثیر قرار می‌دهند، بلکه می‌توانند منجر به بروز اشتباهات جبران‌ناپذیری در بافت شوند. در ادامه، به بررسی دقیق‌تر این معایب و ارائه راهکارهایی برای بهبود کیفیت بافت فرش می‌پردازیم.
فرش ذهنی بافت چیست؟
فرش ذهنی‌باف به نوعی از فرش‌های دستباف اطلاق می‌شود که بافنده بدون استفاده از نقشه از پیش طراحی شده، طرح و نقش فرش را در ذهن خود تصور کرده و سپس آن را بر روی دار قالی پیاده می‌کند. این روش بافت، که به «ذهنی‌بافی» یا «بافت حافظه» نیز شناخته می‌شود، اغلب در میان عشایر و روستاییان رواج دارد، زیرا آنها به طور سنتی الگوها و طرح‌ها را از طریق فرهنگ شفاهی و تجربیات شخصی خود یاد می‌گیرند. در نتیجه، هر فرش ذهنی‌باف، اثری منحصر به فرد و بازتابی از خلاقیت و مهارت بافنده است.
معایب روش فرش ذهنی بافت:
روش ذهنی بافت علی رغم مزایایی که دارد دارای معایبی ه است که در ادامه با آن آشنا می‌شویم.
دراین روش طرح‌ها با گذشت زمان اصالت خود را از دست می‌دهند:
روش ذهنی بافی فرش، که مستلزم دقت و تخصص بالایی است، در مواجهه با فشارهای بازار و تقاضای تولید انبوه، با چالش‌هایی روبرو شده است. نیاز به طراحی دقیق و زمان‌بر در این روش، در کنار تمایل به افزایش فروش، تولیدکنندگان را به ساده‌سازی و تسریع فرآیند تولید سوق می‌دهد. این امر، متأسفانه، منجر به افت کیفیت و از دست رفتن اصالت طرح‌های فرش گردیده و ارزش هنری و فرهنگی این صنعت را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
بسیار واضح است که در این روش نقشه‌هایی که کشیده می‌شوند تنوع کمی دارند:
هر شخصی در دنیای فرش بافی و بافندگی به خوبی می‌داند که ذهن طراحان خیلی که خوب و پویا باشد. نهایتا می‌تواند پنج الی شش طرح به یاد ماندنی و زیبا را خلق کند. به همین دلیل روش ذهنی بافت روش مناسبی برای تولید فرش با تعداد بالا نیست. علاوه بر این، این روش آن قدر دشوار است که ممکن است در اثر گذشت زمان ذوق و سلیقه بافنده افت کند و دیگر نتواند طرح‌های اوایل کار را تولید کند. با این حال، کارخانه کارخانه فرش کاشان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، توانسته است تنوع بالایی در طرح و نقش فرش‌های خود ارائه دهد.
تعداد رنگ‌هایی که مورد استفاده قرار می‌گیرد بسیار محدود می‌باشد:
به دلیل پیچیدگی‌های بافت فرش، طراح و بافنده مجبور به محدود کردن تنوع رنگ‌های مورد استفاده هستند. این محدودیت ناشی از دشواری تشخیص و به خاطر سپردن رنگ‌های مشابه در حین بافت است. به طور مثال، استفاده از سایه‌های مختلف یک رنگ مانند قرمز روشن و قرمز تیره، می‌تواند پس از مدتی موجب اشتباه در تشخیص رنگ‌ها شود. بنابراین، طراحان و بافندگان فرش ترجیح می‌دهند از رنگ‌هایی با تفاوت‌های آشکار استفاده کنند تا از بروز این مشکل جلوگیری کنند.
استاندارد کمتر رعایت می‌شود:
در روش ذهنی بافی فرش، بافنده نمی‌تواند نتیجه نهایی کار خود را به صورت یکجا مشاهده کند، که این امر منجر به عدم رعایت استانداردها می‌شود. حتی اگر طراح با استانداردهای بافندگی آشنا باشد، نقاط ضعف و قوت کار تا زمان اتمام بافت فرش مشخص نمی‌شود، و در آن زمان، اصلاح کار دیگر امکان‌پذیر نیست.
نمیتوانید دقیق باشید:
در این روش نمیتوانید دقیق باشید چون به هر حال آدمی جایزالخطا است و هر آن ممکن است اشتباه کند و زمانی متوجه اشکال در کار خود می‌شود که یا بافت فرش را تمام کرده باشد یا اینکه چندین گره را براساس همان اشتباه خود پیش می‌برد که در اینجا می توان گفت: “خشت اول گر نهد معمار کج تا ثریا می رود دیوار کج”در نتیجه فرشی که بافته شده دارای اشکالات اساسی در طرح و رنگ است. همچنین میزان کوبیدگی و کشیدگی در فرش قابل کنترل نخواهد بود.
اما نتیجه؟
با توجه به مطالب بالا نتیجه میگیریم که به جای روش ذهنی بافی از روش نقشه خوانی فرش استفاده کنیم و کار تولید را بین طراح و بافنده تقسیم کنیم که هر کس کار کمتری را با کیفیت بالاتری ارائه دهد.
بافندگان فرش، هر کدام سبک و روش منحصر به فردی برای بافت دارند. برخی از بافندگان، با تجربه و مهارت بالا، تمام اجزای فرش را به خوبی تشخیص می‌دهند و برخی دیگر، با دقت و ظرافت بیشتر، نقش‌های زیبا و خلاقانه‌ای را خلق می‌کنند.
در این میان، به این نکته‌ی مهم می‌رسیم که “کم‌رنگ‌ترین قلم‌ها از پررنگ‌ترین حافظه‌ها ماندگارترند.” بنابراین، بهتر است برای بافت فرش، از نقشه‌ها و طرح‌های از پیش تعیین شده استفاده کنیم و از روش ذهنی‌بافی دوری نماییم.