طرح فرش ایران مشهور به نام نقش
طرح‌های مشهور به نام نقش در فرش ایران، دسته‌ای از مهم‌ترین و رایج‌ترین نقوش هستند که هر کدام زیبایی و هویت خاصی دارند. در ادامه به معرفی مهم‌ترین انواع این طرح‌ها می‌پردازیم.
طرح لچک و ترنج
طرح لچک و ترنج یکی از شناخته‌شده‌ترین و اصیل‌ترین طرح‌های فرش ایرانی است که ریشه در مکتب شاه‌عباسی دارد. الهام اصلی آن از تذهیب‌های نفیس در کتاب‌آرایی، به‌ویژه پشت جلد قرآن‌ها و متون مذهبی گرفته شده است. نام این طرح به دلیل استفاده از نقشمایه‌ی لچک (در گوشه‌ها) و ترنج (در مرکز فرش) انتخاب شده است.
انواع لچک و ترنج
- لچک و ترنج ساده: شامل لچک و ترنج به شکل پایه‌ای و ساده.
- ترنج‌دار: فقط دارای ترنج در مرکز فرش و بدون لچک.
- لچکی: دارای لچک در گوشه‌ها ولی بدون ترنج مرکزی.
- ترنجی طرّه‌دار: ترنج مرکزی با طرّه‌هایی که زمینه را می‌پوشاند.
- انواع دیگر: لچک ترنج کف ساده، سلسله ترنج‌دار، ترنج قفقاز، ترنج شیروان، لچک ترنج هندسی و لچک ترنج کلاله‌دار.
طرح طرّه‌دار
این طرح بیشتر در بافته‌های نواحی نایین و کاشان دیده می‌شود. در آن امتداد لچک‌ها به سمت یکدیگر و در کنار حاشیه قرار می‌گیرد. زمانی که چهار لچک هماهنگ با یکدیگر و با حاشیه طراحی شوند، شکل طرّه به وجود می‌آید.
طرح سراسری
در طرح سراسری، قطعه‌ای کوچک از نقش اصلی در سراسر طول یا عرض فرش تکرار می‌شود. این تکرار مداوم باعث ایجاد هماهنگی و نظم در کل زمینه‌ی فرش می‌شود.
طرح بندی
طرح بندی با تکرار نقوش در کل فرش شناخته می‌شود، اما ویژگی اصلی آن اتصال و پیوستگی اجزاست. به همین دلیل به آن «بندی» می‌گویند.
انواع طرح بندی
- بندی قاب‌قابی
- بندی آدمکی
- بندی درختی
- بندی ترنج‌دار
- بندی کتیبه‌ای
- بندی بازوبندی
- بندی شاخ گوزنی
- بندی دسته گل
طرح محرمات
محرمات در اصل به پارچه‌های راه‌راه اطلاق می‌شد. در قالیبافی نیز به فرش‌هایی گفته می‌شود که نقش راه‌راه سراسری دارند و یک نقش و رنگ در طول فرش تکرار می‌شود. این راه‌راه‌ها می‌توانند شامل گل، درخت، شاخه و برگ یا حیوانات باشند.
طرح افشان
در طرح افشان، گل‌ها، برگ‌ها، حیوانات و پرندگان بدون نظم هندسی مشخص و به‌صورت پراکنده در زمینه فرش قرار می‌گیرند. با وجود پراکندگی، هماهنگی رنگ‌ها و فرم‌ها، طرحی زیبا و چشم‌نواز می‌آفریند.
انواع طرح افشان
- افشان بندی (با گل‌های مرتبط)
- افشان شاخ‌پیچ (گل‌ها با شاخه به هم پیوسته‌اند)
- افشان دسته‌گل (گل‌ها به شکل دسته‌ای طراحی شده‌اند)
- افشان حیوانات (نقشمایه اصلی حیوانات هستند)
- افشان ترنج‌دار (ترنج مرکزی در میان زمینه پراکنده‌ی گل‌ها)
- افشان شکسته (با خطوط شکسته)
- افشان حنایی
طرح سجاده‌ای یا محرابی
این طرح بیشتر برای قالیچه‌های نماز استفاده می‌شود و در آن نقش محراب مسجد به تصویر کشیده می‌شود. برای تزئین، نقش‌هایی همچون ستون، قندیل، سرستون و کتیبه به کار می‌روند. طرح محرابی تنها به سجاده اختصاص ندارد و در فرش‌های دیگر نیز دیده می‌شود.
انواع طرح محرابی
- محرابی درختی: زیر طاق محراب، درخت زندگی تصویر شده است.
- محرابی دورنما: گونه‌ای از محرابی درختی با طراحی بازتر.
- محرابی ستون‌دار: دارای دو ستون تزئین‌شده در دو طرف محراب.
- محرابی قندیلی: با قندیل‌های آویزان، مرتبط با فضای مسجد.
- محرابی گلدانی: به جای درخت، گلدانی پر از گل در مرکز محراب قرار دارد.
این‌ها از مهم‌ترین طرح‌های مشهور به نام نقش در فرش ایرانی هستند که در بسیاری از مناطق، به‌ویژه فرش کاشان، کاربرد فراوان دارند و همچنان محبوبیت خود را حفظ کرده‌اند.