دسته بندی طرح فرش ایران و نقش‌های مشهور فرش ایرانی، بر اساس خاستگاه آن‌ها
( طرح فرش ایران به ترتیب حروف الفبا )
طرح اردبیل: یکی از انواع طرح فرش ایران است که، مشخصهی فرش‌های بافت آذربایجان، به‌ویژه شهرستان اردبیل را داراست.
طرح‌ها و نقشه‌هایی که در اردبیل مورد استفاده قرار می‌گیرند به دو گروه عمده تقسیم می‌شود: طرح‌های قدیمی شامل طرح‌های اقتباسی قفقاز و هریس و طرح‌های جدید شامل طرح‌های هندسی، شکسته، انواع ماهی هراتی، گردان اسلیمی و ختائی و هم چنین طرح‌های شکسته‌ی لچک و ترنج دار است.
طرح اصفهان: باغ‌های پر گل و گیاه، خطوط اسلیمی ساده یا دهان اژدری، گل‌هایی که با شاخ و برگ‌های خزنده به هم پیوسته‌اند، حاشیه‌ی پهن با نوارهای طرفین باریک، گل‌های شاه عباسی و پراکنده در سراسر متن، از خصوصیات فرش اصفهان است.
طرح افغانی: این طرح در ایلات ترکمن ساکن شمال خراسان رواج دارد.
طرح بیجار: یکی از انواع طرح فرش ایران طرح بیجار است که شهرت جهانی یافته‌است، و مشخصه‌های فرش کردستان به‌ویژه شهرستان بیجار را دارد. نقوش این طرح هندسی بوده و به صورت ذهنی بافته می‌شود.
طرح بیرجندی: هنر و صنعت قالیبافی در شهرستان بیرجند، به‌ویژه در حوزه‌های درخش و مورد؛ سابقه‌ای دیرین دارد. طرح و نقشه‌ی این نوع قالی، به وسیله‌ی هنرمندان محلّی و به سبکی خاص تهیه و بافته می‌شود. گفتنی است نقشمایهی این طرح‌ها، اغلب شامل ریزه‌ماهی، بتّه جقه و طرح عمومی لچک ترنج بیرجندی است.
طرح جوشقان: نقش قالی‌های این منطقه، هندسی و نقش‌مایه‌های آن به شکل مثلّث، لوزی و مربع می‌باشد که با دسته گل و بوته‌های گل یا درخت بید مجنون تزئین شده‌است. در رابطه با جوشقان لازم به ذکر است در ایران چندین منطقه به این نام وجود دارد. اما منطقه‌ی مورد نظر ما در این مقاله، منطقه‌ای کوهستانی در کوهپایه‌های کوه کهرود در جنوب کاشان است. در نتیجه برای جلوگیری از سردرگمی و متمایز کردن این منطقه با مناطق هم‌نامی که تولیداتی با چنین خصوصیات ندارند، از آن، تحت عنوان جوشقان قالی یاد می‌شود.
طرح ختایی: این طرح اصولا شامل بوته و شاخه‌ی گل به ویژه گل‌های شاه عباسی است. بنا بر نظر برخی پژوهشگران، خاستگاه این طرح، شهر ختا می‌باشد و آن را یادگاری از نفوذ هنر چین در ایران می‌دانند. با توجه به تاثیرپذیری هنر نقاشی ایرانی از نقاشی چین و مقام و منزلت شهر ختن یا ختا در ادبیات فارسی، احتمال درستی این نظر زیاد است. گفتنی است که طرح ختایی به نقش‌های تزئینی چینی شباهت دارد.
طرح خراسانی: نظم در نقوش، وجود گل و گیاه و پرندگان و حشرات به عنوان نقشمایهی تیرگی و هماهنگی رنگ‌ها، بافت نسبتا درشت، گوشت زیاد با پرز بلند و خطوط اسلیمی از خصوصیات عمومی طرح‌های خراسان و قالیبافی این منطقه است.
طرح زنجان: فرش‌های زنجان، به‌ویژه مناطق روستایی آن، دارای نقوش هندسی است. همچنین از نقوش گردان اسلیمی با نقشه‌های لچک و ترنج، و افشان که از بافته‌های آذربایجان است و گاها ماهی درهم بیجار در بافته‌های این منطقه مورد استفاده قرار می‌گیرد.
طرح ساروق: بافندگان فرش در منطقه‌ی اراک، در بافته‌هایشان از این طرح استفاده می‌کنند تا جایی که یکی از معروفترین طرح‌های این منطقه محسوب می‌شود. گفتنی است که برخی از کشورها همچون کشور چین، به تولید این فرش فاخر برخاسته و متاسفانه به هنر و فرهنگ ایران خدشه وارد کرده‌اند. در نتیجه، طی سال‌های اخیر به همت فعالان صنعت فرش کشور، نشان جغرافیایی فرش ساروق به ثبت جهانی رسید.
طرح فرش کاشان: این طرح که از طرح‌های مهم و معروف ایران است؛ به خاطر زیبایی و کیفیت آن، شهرت جهانی یافته است. نقش فرش کاشان، اغلب لچک و ترنج می‌باشد که به نام نقش کاشان معروف گردیده است. نقش‌مایه‌های اسلیمی و ختایی به کاررفته در آن، زیبایی و تناسب تزئینی خاصی بدان بخشیده است.
طرح کردستان: نقش‌های این نوع طرح، اغلب هندسی و ذهنی بوده و بسیار متنوّع است. بسیاری از طرح‌های کردستان، شهرت جهانی یافته که اغلب با نام‌های محلی شناخته می‌شوندم. از جمله‌ی آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد: طرح وکیلی، گل و بلبل، ماهی درهم، ماهی هراتی، گل محمدی و گل میرزا علی.
طرح کرمان: مشخصهی طرح این منطقه، وجود گل و گیاه درختان است. از طرح‌های معروف کرمان، می‌توان به لچک و ترنج، افشان، درختی، حیواندار، بازوبندی، گردنبندی، خشتی، سلسله‌ای شاه عباسی و چهره‌بافی اشاره نمود.
در پایان و فارغ از همه‌ی دسته‌بندی‌ها، آن‌چه مهم و بر همه‌ی ما واجب است حفظ و پاسداشت فرش ایرانی به عنوان سندی بر هویت ایرانی- اسلامی این مرز و بوم پر گهر است.