نبود مواد اولیه مرغوب، شکست صنعت فرش

زوال تدریجی

صنعت فرش دستباف ایران، نه فقط یک فعالیت اقتصادی بلکه گنجینه‌ای از هنر، فرهنگ و تاریخ این سرزمین کهن به شمار می‌رود. این هنر اصیل که نسل به نسل منتقل شده و تار و پود آن با ذوق و سلیقه هنرمندان ایرانی گره خورده است، امروزه در مواجهه با چالش‌های متعددی قرار گرفته که بقای آن را به طور جدی تهدید می‌کند. در میان این مشکلات پیچیده، معضلی اساسی و ریشه‌دار همچون سایه‌ای شوم بر تار و پود این صنعت سنگینی می‌کند: کمبود مواد اولیه مرغوب. این نقصان، که با افزایش سرسام‌آور و غیرقابل کنترل قیمت‌ها نیز همزمان شده، نه تنها کیفیت و اصالت تولیدات فعلی را به شدت تحت تاثیر قرار داده، بلکه زنگ خطر نابودی این میراث ارزشمند را به صدا درآورده و آینده‌ای مبهم را پیش روی هنرمندان، بافندگان و فعالان این عرصه ترسیم می‌کند.

هشدار کارشناس

محمود احساندوست، کارشناس برجسته و باسابقه در حوزه فرش دستباف ایران، با اشراف کامل بر ابعاد مختلف این صنعت، به درستی انگشت بر این نقطه ضعف بنیادین نهاده و با لحنی هشداردهنده، نسبت به عواقب بی‌توجهی به این مسئله حیاتی هشدار می‌دهد. او با تاکید بر اینکه اگر راهکاری اساسی و کارآمد برای این مشکل مزمن اندیشیده نشود، صنعت فرش ایران در آینده‌ای نه چندان دور با شکستی جبران‌ناپذیر و فروپاشی ساختاری مواجه خواهد شد، ضرورت چاره‌اندیشی فوری و اتخاذ تدابیر موثر را گوشزد می‌کند. اظهارات روشنگرانه ایشان در چهاردهمین نمایشگاه بزرگ فرش دستباف ایران، به مثابه پرده‌ای کنار زده شده، واقعیتی تلخ و گزنده را آشکار می‌سازد و ضرورت توجه جدی مسئولان و دست‌اندرکاران به این بحران فزاینده را یادآور می‌شود.

پیامدهای شوم

کی از بارزترین و مخرب‌ترین نتایج افزایش قیمت و کمبود مواد اولیه مرغوب، گرایش اجتناب‌ناپذیر برخی از بافندگان و تولیدکنندگان به استفاده از مواد اولیه بی‌کیفیت، نامرغوب و ارزان‌تر است. این انتخاب ناگزیر، که عمدتاً ناشی از فشارهای طاقت‌فرسای اقتصادی و تلاش برای حفظ حاشیه سود در شرایط دشوار کنونی است، نه تنها به طور مستقیم از کیفیت و اصالت ذاتی فرش دستباف ایرانی می‌کاهد، بلکه بستری مناسب برای شکل‌گیری و گسترش سوءاستفاده و تقلب در فرآیند بافت فراهم می‌آورد. مشتری که با تصور خرید یک اثر هنری اصیل و باکیفیت، هزینه‌ای قابل توجه را متقبل می‌شود، در نهایت با فرشی مواجه می‌گردد که فاقد دوام، زیبایی و ارزش واقعی است و این امر، نه تنها موجب نارضایتی خریداران می‌شود بلکه به تدریج اعتماد آن‌ها را نسبت به اصالت و کیفیت فرش ایرانی سلب می‌کند.

آقای احساندوست با درایت و آگاهی کامل به تاثیرات عمیقاً منفی و بلندمدت این روند نزولی بر جایگاه و اعتبار صادرات فرش ایران در بازارهای جهانی اشاره می‌کند. بازارهای بین‌المللی، که همواره فرش دستباف ایرانی را به عنوان نمادی از هنر اصیل، کیفیت بی‌نظیر و طراحی منحصربه‌فرد می‌شناخته‌اند، با مشاهده و آگاهی از افت محسوس کیفیت محصولات عرضه شده، به تدریج اعتماد خود را از دست خواهند داد و به دنبال جایگزین‌های دیگر خواهند گشت. این امر، همانطور که این کارشناس دلسوز هشدار می‌دهد، به کاهش چشمگیر حجم صادرات، از دست رفتن بازارهای هدف و در نهایت، رکود و اضمحلال هرچه بیشتر این صنعت حیاتی منجر خواهد شد. علاوه بر این، افزایش روزافزون نارضایتی در بازار داخلی نیز گواه روشنی بر این مدعاست و نشان می‌دهد که بی‌توجهی به کیفیت مواد اولیه، نه تنها بازارهای خارجی بلکه بازار داخلی را نیز با چالش‌های جدی مواجه کرده است.

تهدید صادرات

آقای احساندوست به درستی به تاثیرات مخرب این روند بر صادرات فرش ایران اشاره می‌کند. بازارهای بین‌المللی، که همواره به دنبال کیفیت و اصالت فرش ایرانی بوده‌اند، با مشاهده کاهش کیفیت محصولات، اعتماد خود را از دست خواهند داد. این امر، همانطور که این کارشناس هشدار می‌دهد، می‌تواند منجر به کاهش چشمگیر صادرات و در نهایت، رکود عمیق‌تر در این صنعت شود. افزایش نارضایتی در بازار داخلی نیز گواهی بر این مدعاست.

فقدان نظارت

متاسفانه، یکی دیگر از عوامل تشدیدکننده این بحران، فقدان نظارت کافی و سیستماتیک بر فرآیند پیچیده بافت و نوع مواد اولیه مورد استفاده در تولید فرش دستباف است. در غیاب استانداردهای اجباری و سازوکارهای کنترلی دقیق، بافندگان و تولیدکنندگان، اغلب بر اساس سلیقه شخصی و محدودیت‌های بودجه خود عمل می‌کنند و هیچگونه تضمینی برای رعایت اصول کیفی و استفاده از مواد اولیه مرغوب وجود ندارد. این فقدان یکپارچگی و نظارت جامع، راه را برای تولید و عرضه فرش‌های بی‌کیفیت، غیراستاندارد و فاقد اصالت هموار می‌سازد و به تدریج، تصویر مخدوشی از فرش دستباف ایرانی در ذهن مصرف‌کنندگان داخلی و خارجی ایجاد می‌کند.

پشم نامرغوب

نحوه تهیه و فرآوری مواد اولیه، به ویژه پشم که نقش اساسی در کیفیت و دوام فرش ایفا می‌کند، نیز از جمله مسائل نگران‌کننده در این صنعت است. آقای احساندوست با اشاره به دو روش متداول تهیه پشم در صنعت فرش – پشم حاصل از گوسفند زنده و پشم تهیه شده از گوسفند ذبح شده با استفاده از آهک – به پیامدهای منفی استفاده از روش دوم می‌پردازد. استفاده از پشمی که به این شیوه غیراصولی تهیه شده است، نه تنها می‌تواند منشاء بیماری‌های مختلف برای مصرف‌کنندگان و بافندگان باشد، بلکه به طور قابل توجهی دوام، استحکام و کیفیت نهایی فرش را کاهش می‌دهد. این موضوع، به خوبی علت فرسودگی زودهنگام و افت کیفیت بسیاری از فرش‌های موجود در منازل را آشکار می‌سازد و نشان می‌دهد که بی‌توجهی به کیفیت مواد اولیه، چه تبعات جبران‌ناپذیری می‌تواند به همراه داشته باشد.

ضرورت اقدام فوری

در کلام آخر، می‌توان با تاسف اذعان نمود که صنعت فرش دستباف ایران، این هنر اصیل و منبع ارزشمند درآمدزایی، اشتغال‌زایی و نماد غرور ملی، در گردابی از مشکلات ناشی از کمبود و گرانی مواد اولیه مرغوب، فقدان نظارت کارآمد و روش‌های غیراصولی تولید گرفتار آمده و بقای آن در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. هشدارهای دلسوزانه کارشناسان و فعالان این عرصه، همچون آقای احساندوست، نباید به سادگی نادیده گرفته شود. برای پاسداری از این میراث گرانبها، حفظ جایگاه جهانی فرش ایرانی و جلوگیری از فروپاشی کامل این صنعت، نیازمند تدوین و اجرای فوری سیاست‌های حمایتی جامع و کارآمد، تامین مواد اولیه باکیفیت و با قیمت مناسب از طریق ایجاد زنجیره‌های تامین مطمئن، اعمال نظارت دقیق و مستمر بر تمامی مراحل تولید، آموزش و ارتقای دانش بافندگان و ترویج استفاده از مواد اولیه مرغوب هستیم. در غیر این صورت، دیری نخواهد پایید که نام و آوازه فرش دستباف ایرانی، این شاهکار هنر و صنعت، تنها در موزه‌ها، کتاب‌های تاریخ هنر و خاطرات جمعی به یادگار بماند.