مطالبی درباره فرش

درخت سرو یا درخت زندگی

نماد درخت در انواع هنرهای ایرانی از جمله تصاویری است که تکرار و مداومت آن ذهن بسیاری را بر خود مشغول داشته . در تمامی سفال ها و منسوجات ، و نقاشیها و حتی حجاریهای تاریخ ایران درخت چنان جایگاهی داشته که حالت تقدس و احترام آمیز آن حتی نزد هنرمندان شهرت فراوان دارد . زیبایی درخت های سرو منقوش بر دیوار نگاره های تخت جمشید از جمله قدیمی ترین آثاری است که بیان اهمیت و اعتبار این آفریده پروردگار در میان هنرمندان و شاهان هخامنشی است . اما بررسی زمان و نحو انتقال تصویر درخت بر روی دستبافتهای گره دار نیاز به بررسی بیشتری دارد . احتمالاً قدیمی ترین و شاید هم ناب ترین نوع منقوش درخت سرو بر روی فرش گرده دار را می توان بر روی گروهی از قالیچه های بلوچ خراسان مشاهده نمود که به قالیچه های سجاده ای بلوچ شهرت دارند . بررسی های دقیق تر نگارنده بر روی این گروه از قالیچه ها که از قدمت بیشتری برخوردارند و بافت آنها به حداقل ممکن کاهش یافته ، دقیقاً معرف درخت سرو بر روی این قالیچه ها است . (تصویر ۱۴۸) اما گروه دیگر که هم اکنون نیز به مقدار زیاد بافته و در بازار مشهد ، همچنین تربت جام و حیدریه عرضه می گردد و با نام نقش برگ تاکی شهرت دارند احتمالاً دارای سوابق بیشتری نسبت به قالیچه های گروه اول هستند . (تصویر ۱۴۹)اگر چه قدیمی ترین نمونه های دژهر دو گروه بیش از ۵۰ الی ۱۷۰ سال از عمر آنها نمی گذرد ، اما بی تردید احترام و تقدس هر دو درخت در شرق ایران بویژه مرکز خراسان و بالاخص در محدوده خواف دارای سوابقی بیش از ۱۵۰۰ سال می باشد . اما احتمال آن میرود که سایر بافندگان این نواحی حتی قبل از مهاجرت تدریجی بلوچها به شرق ایران از این دو نقش استفاده نموده باشند .

به احتمال قریب به یقین تاریخ تقدس و احترام درخت سرو در بین ساکنان شرق ایران ، از جمله نواحی مرکزی و شرق آن به تاریخ حضور زرتشتیان در خراسان باز می گردد . ناحیه ای که امروز در خراسان به نام خواف شهرت دارد ، در زمان ماقبل حضور اعراب بزرگترین مراکز حضور زرتشتیان در شرق ایران بوده است . اما در تاریخ زرتشتیان خراسان ماجرای درخت سرو کشمیر از جایگاه والایی برخوردار است . ابوالحسن علی بن زید بیهقی در تاریخ بیهق تا حدودی به شرح واقعه این درخت می پردازد که خلاصه آن چنین است :

« زرتشت پیامبر زرتشتیان دو طالع اختیار کرد و فرمود تا بدان دو طالع دو درخت سرو بکارند یکی در روستای کشمیر و یکی در روستای فریومد از توابع طوس ، اندازه و محیط ساق درخت کشمیر به حدی بزرگ شد که در حدود ۱۰ هزار گوسفند در سایه آن قرار می گرفتند . حتی حیوانات وحشی و درنده نیز در زیر سایه آن آرام و قرار داشتند . همچنین هزاران پرنده در میان شاخه های آن مأوی داشتند . وصف این درخت به متوکل رسید و دستور داد به عامل نیشابور که آن درخت را قطع کرده به بغداد فرستد تا در عمارت جعفریه که مشغول ساختن آن بودند به کار رود . موبدان و بزرگان زرتشت به عامل نیشابور گفتند که ۵۰ هزار دینار به خزانه خلیفه می دهیم تا از این کار در گذری اما موفق نشدند و سرانجام درخت قطع گردید و با هزار و دویست شتر به بغداد فرستاده شد . درخت در نزدیکی بغداد بود که متوکل کشته شد و هیچ گاه درخت را ندید . » در واقع باید گفت آنچه که امروز بر روی قالیچه های سبحاده ای بافندگان بلوچ رخ می نمایاند چیزی نیست جز انتقال یک روایت تاریخی – مذهبی از سرگذشت درخت مقدس زرتشتیان خراسان . به دیگر سخن آن که درختی که در مرکز قالیچه های بلوچی دیده می شود همان درخت سرو کشمیر است که با گذشت قریب به ۲۶۰۰ سال هنوز هم یاد و خاطره آن درخت سینه به سینه و نسل به نسل در میان ساکنان آن دیار نقل شده و سرانجام بلوچهای خراسان و دیگر عشایر مرکزی خراسان آن را اینگونه بافته اند و دلیل نامگذاری دو گانه به شکل درخت برگ تاک و درخت سرو همین است . اما این موضوع نیز دلیلی دارد و سرگذشت طرح برگ تاکی را باید در جای دیگر جست . همچنین دخل و تصرف در طرح اصلی را .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *