مطالبی درباره فرش

نقوش گل فرنگ ( گل رز ) و گل سرخ ایرانی در فرش ایرانی

در مورد چگونگی ورود انواع نقوش گل فرنگ به منسوجات ایران به ویژه دستبافتهای گره دار ، تاکنون دو ، سه نظر مختلف ارایه شده است که هر یک در جای خود دارای ارزشهای مطالعاتی خاص خود است . پرویز تناولی در مورد طرح گلفرنگ می نویسد :

« طرح گلفرنگ از طرح های اصیل و قدیم ایران است که نمونه های آن در برخی از آثار گذشته از جمله منسوجات و کاشی های قرن یازدهم هجری به بعد دیده می شود . اما این که این گل ایرانی چگونه نام گلفرنگ گرفته است نیاز به بررسی و کنکاش بیشتر دارد » .

ظاهراً  او علاوه بر آن که کلیه ی گلهای به سبک طبیعی ( اعم از گل رز یا گل سرخ ) را گلفرنگ می نامد ، قدمتی در حدود ۴۰۰ سال برای این گروه از طرحها در آثار ایرانی قابل گردیده است که با توجه به مطالبی که در پی خواهد آمد ، در مورد اخیر تردیدی در آن نیست . می توان نمونه هایی از کاربرد گلهایی شبیه به گل فرنگ های امروز – البته با شیوه های متفاوت – در انواع هنر به ویژه نقاشی دوران صفوی و بعد از آن مشاهده کرد .

اما به عقیده ی برخی انتقال چنین نقشی بر روی فرشهای گره دار ایران و پراکندگی آن در بسیاری از نقاط فرشبافی ایران نمی تواند سابقه ای بیش از ۱۵۰ سال داشته باشد . چه قدیمی ترین نمونه های فرشهای منقوش با این طرح به دروان حکومت شاهان قاجار باز می گردد . زیرا اوج تشدید کاربرد طرحهای گل فرنگ در آثار ایران را می توان از اوایل دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار دانست . از این زمان بود که با مسافرتهای مکرر درباریان و پادشاهان به ویژه به کشورهای فرانسه و انگلیس ، نمونه های مختلفی از عناصر تزئینی گل فرنگ مآب ( به همراه دیگر عناصر تزیینی غیر ایرانی ) به ایران راه یافت و شاید اولین حضور فراگیر آنها به همراه نقوش و عناصر تزیینی هنرهای فرانسوی را بتوان در معماری همان دوران مشاهده کرد . وجود انواع گچبریهای غیر ایرانی و منطبق با هنرهای تزیینی اروپایی به ویژه فراسنه و انگلیس در عمارات و بناهای اواخر دوران قاجار به ویژه سر در ورودی منازل ، پنجره هاو سر ستونها ، اوج حضور فراگیر طرحهایی از این قبیل در هنرهای ایرانی بوده است . از همین زمان نیز رواج و نفوذ طرحهای گل فرنگ و دیگر عناصر غیر ایرانی بر روی دستبافتهای گره دار به گونه ای گسترش یافت که فاصله ی سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ اوج کابرد آنها در فرشهای شهری باف ایران به ویژه کرمان بوده است . در فاصله سالهای مذکور سفارشات فراوان کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه و انگلیس برای قالیهایی با طرح گلهای غیر ایرانی و شبیه به گلفرنگ که در آن زمان به طرحهای گوبلنی نیز شهرت یافته بود باعث شد تا تعداد زیادی از طراحان ایران به ویژه در کرمان ، به طراحی قالیهایی باا ین نقوش بپردازند و اصطلاحاتی همچون برگ فرنگ ، گل فرنگ ، و لچک و ترنج  گل فرنگ نیز از همان زمان تشدید شد . دامنه ی نفوذ طرحهای به اصطلاح گل فرنگ به گونه ای است که در اندک زمانی علاوه بر بافته های شهری ایران همچون کرمان ، در بافته های گره دار روستایی و عشایری ایران نیز نفوذی مضاعف یافت . شباهت و قرابت ظاهری برخی از نمونه های آنها بگونه ای است که هر بیننده ای را در یکسان داشتن خاستگاه مشترک آنها بیش از پیش متعجب می سازد از این میان طرح معروف گل میرزا علی در فرشهای کردستان به ویژه سنندج در کنار گل معروف موسی خانی بر روی بافته های عشایر افشار کرمانی و مقایسه های این دو طرح معروف گل سرخ اسفندقه که طرح خاص قالیهای دهستان اسفندقه  از توابع شهرستان جیرفت است تا حدود زیادی این شباهتها را آشکار  می نماید و باز هم شاید مقایسه ی سطحی این سه طرح که هر سه به صورت واگیره ای بر روی فرش بافته می شوند با طرح معروف گل فرنگ بختیاری که در فرشهای معروف بختیار بافته می شود ، به نوع دیگر هر چه بیشتر ما را در خاستگاه مشترک این طرحها به تفکر وادار نماید . نمونه ای روستایی از طرح گل فرنگ با تغییرات محسوسی در بیشتر نقاط استان چهار محال بختیاری بافته می شود اما معروفترین آن اختصاص به قالیهای روستای فرادنبه از توابع شهرستان بروجن دارد که در واقع مرکز اصلی تهیه و بافت قالیهای جدید با  طرح گل فرنگ است که در بروجن و حتی بازار تهران با نام طرح گل پتویی شهرت یافته  و بافندگان آن به دلخواه شیوه های دیگری نیز برای این طرح بوجود آورده اند.

علی حصوری معتقد است که گل فرنگ های قدیمی مثل گل پتوی بختیاری از نقوش روی جعبه های شکلات فرانسوی اقتباس شده است . اما گل فرنگ های دیگر اقتباس بسیار خام از تابلوها و برخی نقشه هایی است  که به گل سرخ آراسته شده اند .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *