نقشه خوانی برای بافت فرش کاشان

فرش ایران یکی از شاخص‌ترین نمادهای هنر و فرهنگ این سرزمین است که نه تنها جنبه کاربردی دارد، بلکه بازتاب‌دهنده ذوق، خلاقیت و هویت ملی ایرانیان نیز محسوب می‌شود. تنوع اقوام، مناطق جغرافیایی و سبک‌های بافت باعث شده تا طرح‌ها و نقش‌های فرش بسیار گسترده و متنوع باشند. مطالعه و شناخت گروه‌بندی طرح‌های فرش، نه تنها به درک بهتر ویژگی‌های هنری و فرهنگی هر منطقه کمک می‌کند، بلکه مسیر طراحی، بافت و انتقال تجربه به نسل‌های بعد را نیز هموار می‌سازد.

نقشه خوانی چیست؟

ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﻫﻤﺎن آوازه ﻫﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﻘﺸﻪ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ را ﺑﺮاي ﺑﺎﻓﻨﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و از دوران ﻗﺪﻳﻢ ﻧﺴﻞ ﺑ ﻪ ﻧﺴﻞ و ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ دوران رﺳﻴﺪه اﺳﺖ و از اﻳﻦ روش ﺑﺮاي ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺑﺎﻓﺖ ﻗﺎﻟﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲ ﺷﻮد .

ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﻣﻌﻤﻮﻻ از وﺳﻂ ﻓﺮش ﻳﺎ وﺳﻂ واﮔﻴﺮه ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻃﺎق ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد و ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ رﻧﮕﻬﺎ ﻛﻪ در ﺑﺎﻻي دار نصب ﺷﺪه و ﺑﻪ آن رﻧﮓ ﺑﻨﺪ ﻣﻲ ﮔﻔﺘﻨﺪ رﻧﮕﻬﺎ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آوازﻫﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮔﺮه ﺑﺮ ﭼﻠﻪ ﻫﺎي ﻓﺮش ﻣﻲ ﺑﺎﻓﺖ.

اﺻﻄﻼﺣﺎ ﺑﺎﻓﻨﺪه ﻣﻲ ﮔﻔﺖ ﭼﻴﻨﺪمدر هنر و صنعت فرش بافی نقشه یک بخش مهم و به تعبیری اساسی‌ترین بخش کار به شمار می رود. در کنار مسائل و عوامل مهمی که تشکیل دهنده اعتبار و ارزش فرش به حساب می‌آید اصالت و هویت ملی یک فرش از روی نقشه آن شناخته می‌شود.

اﻣﺮوزه روش ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن اﺳﺖ و ﻫﺮ ﻓﺮدي ﻛﻪ داراي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺨﺘﺼﺮي از نقشه قالی دارد نقشه خوانی کند. در زﻣﺎﻧﻬﺎي ﻧﻪ ﭼﻨﺪان دور ﺟﻬﺖ ﺗﺴﺮﻳﻊ ﻋﻤﻠﻴﺎت ﺑﺎﻓﺖ و اﻳﺠﺎد ﺗﻨﻮع و ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﺮ روﺣﻴﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن آوازﻫﺎي ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮاﻧﻲ رواج داﺷﺘﻪ اﺳﺖ.

وﻗﺘﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﻓﻨﺪه ﭘﺸﺖ ﻳﻚ دار ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﻲ ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧ ﺪ ﻻزم اﺳﺖ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ رج ﺑﻪ رج ﻛﺎر ﺑﺎﻓﺖ را انجام دﻫﻨﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻧﻘﺸﻪ ﺧﻮان ﺑﺎ آوازﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻧﻘﺸﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﺎن اﻋﻼم ﻣﻲ دارد.

سه روش نقشه خوانی :

• خود بافنده نقشه را در اختیار داشته باشد و با نگاه کردن به آن قالی را ببافد.
•  فرد دیگری که در حال بافت است نقشه را با صدای بلند می‌خواند و یک یا چند بافنده دیگر طبق آن گره می‌زنند
• استفاد ه از کامپیوتر نقشه‌خوان که در برخی از مناطق و سازمانها به کار گرفته و هنوز به طور همه‌گیر مورد استفاده قرار نگرفته. اگر در زمینه تابلو فرش ، طراحی و بافت آن فعالیت کرده باشید در مورد نقشه کدبندی یا کامپیوتری یا نقشه عددی تابلو فرش مطالبی شنیده اید.در روش سنتی طراحی تابلو فرش که معمولا بر روی نقشه شطرنجی با رنگ توسط هنرمندان این هنر ایجاد می شد امکان تغییر دادن نقشه به سختی ممکن بود . ولی با حضور تکنولوژی در طراحی نقشه ها این امر ممکن شده و امری آسان و سهل است.

انواع نقشه قالی :

نقشه قالی به چهار دسته تقسیم می‌شود :

•  نقشه‌های نقطه چین شده
• نقشه‌هایی که بخشی از آن نقطه چین شده و بخشی دیگر از آن بدون نقطه
• نقشه‌هایی که بدون نقطه چین
•  استفاده از عکس یا نقاشی بدون استفاده از نقطه‌چین

تأثیر تجربه و مهارت بافنده در نقشه‌خوانی

علاوه بر روش‌های سنتی و مدرن نقشه‌خوانی، تجربه و مهارت بافنده نیز نقش بسیار مهمی در اجرای دقیق طرح دارد. توانایی بافنده در تشخیص رنگ‌ها، فاصله گره‌ها و تناسب موتیف‌ها باعث می‌شود که حتی در صورت استفاده از نقشه‌های ساده یا نقطه‌چین، فرش با کیفیت و هماهنگ با طرح اولیه بافته شود. به همین دلیل در بسیاری از کارگاه‌ها و مناطق روستایی، ترکیبی از نقشه خوانی شفاهی و مهارت شخصی بافنده به کار گرفته می‌شود تا ضمن حفظ اصالت طرح، سرعت و دقت بافت نیز افزایش یابد. این تعامل میان نقشه، تجربه هنری و هماهنگی گروهی، یکی از دلایل دوام و زیبایی منحصر به فرد فرش‌های ایرانی است.